Νιτρορύπανση

Ως νιτρορύπανση θεωρούμε την άμεση ή έμμεση απόρριψη στο υδάτινο περιβάλλον αζωτούχων ενώσεων, με σημαντικότερες επιπτώσεις την πρόκληση βλαβών στην ανθρώπινη υγεία και την υποβάθμιση των υδατικών οικοσυστημάτων.

Οι κύριες πηγές νιτρορύπανσης προέρχονται κατά κύριο λόγο από ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Οι αγροτικές δραστηριότητες, γεωργικές και κτηνοτροφικές, αποτελούν τις σημαντικότερες αιτίες της νιτρορύπανσης. Υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών ενώσεων παρατηρούνται σε περιοχές με αυξημένη γεωργική δραστηριότητα, όπου γίνεται εντατική χρήση αζωτούχων λιπασμάτων καθώς και σε περιοχές με μεγάλη συγκέντρωση ζωικών αποβλήτων.

Στα επιφανειακά νερά και ιδίως στις λίμνες και στους κλειστούς κόλπους η παρουσία αυξημένων συγκεντρώσεων αζωτούχων αλλά και φωσφορικών ενώσεων, με τη συνδρομή και της ηλιακής ακτινοβολίας, ενισχύει, συχνά σε υπερβολικό βαθμό, την ανάπτυξη υδρόβιας βλάστησης και φυτικών μικροοργανισμών στο νερό (φυτοπλαγκτόν), δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό το φαινόμενο του ευτροφισμού. Στις συνέπειες του ευτροφισμού περιλαμβάνονται η μείωση του διαλυμένου οξυγόνου στα βαθύτερα στρώματα του νερού, η δημιουργία τοξινών που σκοτώνουν τα ψάρια, η παραγωγή ενώσεων που προσδίδουν δυσάρεστη οσμή στο νερό και η εν γένει διαταραχή της οικολογικής ισορροπίας.

Στα υπόγεια ύδατα, η νιτρορύπανση εμφανίζεται κυρίως με τη μορφή αθροιστικής συσσώρευσης νιτρικών, τα οποία σε ορισμένες περιπτώσεις φθάνουν σε επίπεδα που είναι απαγορευτικά για τη χρήση του νερού για σκοπούς ύδρευσης. Ως οριακή τιμή έχει καθορισθεί από την Ελληνική και Διεθνή νομοθεσία η συγκέντρωση των 50 mg/l, ωστόσο ακόμα και σε μικρότερες συγκεντρώσεις (μεγαλύτερες από 25 mg/l) δημιουργείται προβληματισμός για μακροχρόνια χρήση του νερού για πόση.

Νομοθετικό πλαίσιο

Η Οδηγία 91/676/ΕΟΚ «για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορύπανση γεωργικής προέλευσης» εναρμονίστηκε με την Εθνική Νομοθεσία με την ΚΥΑ 161690/1335/1997 (ΦΕΚ Β’ 519/25-6-1997).

Η Οδηγία 91/676/ΕΟΚ για τη νιτρορύπανση αποσκοπεί στην προστασία των υδάτων από τη ρύπανση που προκαλείται άμεσα ή έμμεσα από νιτρικά ιόντα γεωργικής προέλευσης. Τα κράτη μέλη οφείλουν να λαμβάνουν συγκεκριμένα μέτρα όπως: παρακολούθηση των υδάτων (ως προς τη συγκέντρωση νιτρικών ιόντων και την τροφική κατάσταση), προσδιορισμός των υδάτων που έχουν ρυπανθεί ή διατρέχουν κίνδυνο ρύπανσης, χαρακτηρισμός ευπρόσβλητων ζωνών, θέσπιση κωδικών ορθής γεωργικής πρακτικής και κατάρτιση προγραμμάτων δράσης (σειρά μέτρων για την πρόληψη και τη μείωση της νιτρορύπανσης) καθώς και επανεξέταση, τουλάχιστον ανά τετραετία, του χαρακτηρισμού ευπρόσβλητων ζωνών και των προγραμμάτων δράσης.

Ευπρόσβλητες ζώνες (ΖΕΝ)

Σε συνέχεια της ενσωμάτωσης της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ «για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορύπανση γεωργικής προέλευσης» (ΚΥΑ 16190/1335/1997) και αξιοποιώντας τα αποτελέσματα του Εθνικού Δικτύου Παρακολούθησης της κατάστασης των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων, καθορίστηκαν ζώνες ευπρόσβλητες από νιτρορύπανση (ΖΕΝ) γεωργικής προέλευσης. Για τον χαρακτηρισμό των ευπρόσβλητων ζωνών και την αναθεώρηση του σχετικού καταλόγου απαιτείται από κάθε κράτος-μέλος να επανεξετάζει ανά τετραετία την κατάσταση των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων.

Προγράμματα Δράσης

Για όλες τις ευπρόσβλητες σε νιτρορύπανση ζώνες της χώρας (30 ευπρόσβλητες ζώνες) θεσμοθετήθηκαν (ΦΕΚ/1496/Β/03.05.2019) τα Προγράμματα Δράσης με την ΚΥΑ Αριθμ. ΥΠΕΝ/ΓρΕΓΥ/38552/265/25.04.2019 «Πρόγραμμα Δράσης περιοχών που έχουν χαρακτηρισθεί ως ευπρόσβλητες ζώνες από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης σύμφωνα με το άρθρο 2 της υπ. αρ. οικ. 19652/1906/1999 ΚΥΑ (Β΄1575), όπως ισχύει, σε συμμόρφωση με την Οδηγία 91/676/ΕΟΚ «για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης» του Συμβουλίου της 12ης Δεκεμβρίου 1991 των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει».

Με την εφαρμογή των Προγραμμάτων Δράσης σε συνδυασμό με την παρακολούθηση των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων της χώρας μέσω του Εθνικού Προγράμματος Παρακολούθησης της Κατάστασης των Υδάτων, οι ελληνικές αρχές μπορούν στο εξής να παρακολουθούν την πρόοδο εφαρμογής των Προγραμμάτων Δράσης ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ.

Κώδικας ορθής γεωργικής πρακτικής

Σύμφωνα με το άρθρο 4 της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ, θεσπίστηκε με την ΥΑ 1420/82031/22.07.2015 (ΦΕΚ 1709/Β/17.08.2015) ο ‘Κώδικας Ορθής Γεωργικής Πρακτικής για την Προστασία των Νερών από τη Νιτρορύπανση Γεωργικής Προέλευσης’ και τροποποιήθηκε με την ΥΑ 2001/30.10.2015 (ΦΕΚ 2359/Β/03.11.2015).

Ο σκοπός του Κώδικα σε ότι αφορά στα λιπάσματα και ειδικότερα τα αζωτούχα είναι να βοηθήσει τους γεωργούς να εφαρμόσουν πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον. Ειδικότερα ο κώδικας στοχεύει:

• Στην αποτροπή της ρύπανσης των επιφανειακών και των υπόγειων υδάτων από τη συσσώρευση νιτρικών λόγω βαθειάς διήθησης ή επιφανειακής απορροής.
• Στην παροχή οδηγιών για τη σωστή διαχείριση των υδάτων (συστήματα άρδευσης, τρόποι εφαρμογής, εξοικονόμηση ύδατος κ.λ.π.)
• Στο χειρισμό-διάθεση των κτηνοτροφικών αποβλήτων με στόχο πάντα την προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας.

Η κατάσταση στην Ελλάδα

• Έκθεση για την Οδηγία 91/676/ΕΟΚ στον Ελληνικό Χώρο (Περίοδος 2012-2015) 
• Έκθεση για την Οδηγία 91/676/ΕΟΚ στον Ελληνικό Χώρο (Περίοδος 2008-2011) 
• Έκθεση για την Οδηγία 91/676/ΕΟΚ στον Ελληνικό Χώρο (Περίοδος 2004-2007) 
• Έκθεση για την Οδηγία 91/676/ΕΟΚ στον Ελληνικό Χώρο (Περίοδος 2000-2003) 

Η κατάσταση στην Ευρωπαϊκή Ένωση

• Έκθεση για την οδηγία 91/676/ΕΟΚ (Περίοδος 2012-2015).  
• Έκθεση για την οδηγία 91/676/ΕΟΚ (Περίοδος 2008-2011).  
• Έκθεση για την οδηγία 91/676/ΕΟΚ (Περίοδος 1996-1999). 
• Έκθεση για την οδηγία 91/676/ΕΟΚ (Περίοδος 2000-2003).  
• Έκθεση για την οδηγία 91/676/ΕΟΚ (Περίοδος 2004-2007). 

Συνδέσεις

• Ευρωπαϊκή Επιτροπή – Η εφαρμογή της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ  για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορύπανση γεωργικής προέλευσης.
• Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων
• Κείμενο κατευθυντήριο γραμμών (guidance document) No 23 Eutrophication assessment in the context of European Water Policies.
• Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας & Ευρωπαϊκή Επιτροπή «Ευτροφισμός και υγεία».