Έρευνα και Εκμετάλλευση Υδρογονανθράκων

Η Έρευνα και Εκμετάλλευση Υδρογονανθράκων αποτελεί σημαντικό κλάδο της οικονομικής δραστηριότητας της χώρας. Η ακολουθούμενη πολιτική στον εν λόγω κλάδο θεωρείται μέρος της ενεργειακής πολιτικής της χώρας και είναι  ενταγμένη στον Εθνικό Ενεργειακό Σχεδιασμό. Ανάμεσα στους στόχους της περιλαμβάνεται η εξασφάλιση εσόδων για το δημόσιο ταμείο και τον ιδιωτικό τομέα  αλλά και κατά το  δυνατόν, η μείωση της ενεργειακής εξάρτησης της χώρας από τις εισαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Η Ελλάδα λόγω της γεωλογίας του υπεδάφους της εκτιμάται πως διαθέτει  προοπτικές για ανακάλυψη σημαντικών  κοιτασμάτων.

Το Υπουργείο προωθεί ενεργητικά την ανάπτυξη της έρευνας και εκμετάλλευσης  υδρογονανθράκων με σεβασμό στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον και με ασφάλεια, προσβλέποντας στα οφέλη που μπορούν να προκύψουν για την χώρα.

Νομοθετικό Πλαίσιο

Η προσέλκυση επενδύσεων για τις δραστηριότητες έρευνας και εκμετάλλευσης Υδρογονανθράκων αποτελεί έναν από τους πρωτεύοντες στόχους του Υπουργείου. Προκειμένου να υλοποιηθούν οι επιδιωκόμενες επενδύσεις, η χώρα θα πρέπει να διασφαλίζει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη σταθερότητα και προβλεψιμότητα του επενδυτικού πλαισίου της και του πλαισίου λειτουργίας των εταιρειών που δραστηριοποιούνται στον τομέα της έρευνας και εκμετάλλευσης.

Επί του παρόντος οι βασικοί νόμοι που διέπουν την έρευνα και εκμετάλλευση Υδρογονανθράκων είναι:

• • Ο Νόμος υπ’ αριθ. 2289/95 «Αναζήτηση, έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων και άλλες διατάξεις»
  • Ο Νόμος υπ’ αριθ. 4001/2011 «Για την λειτουργία Ενεργειακών Αγορών Ηλεκτρισμού και Φυσικού Αερίου, για Έρευνα, Παραγωγή και δίκτυα μεταφοράς Υδρογονανθράκων και άλλες ρυθμίσεις»

Τα μοντέλα ανάπτυξης που περιγράφονται στο ν.2289/95 όπως αυτός συμπληρώθηκε με το ν. 4001/2011 αφορούν συμβάσεις μίσθωσης και συμβάσεις διανομής της παραγωγής.

Ιστορικό Έρευνας και Εκμετάλλευσης Υδρογονανθράκων

Οι έρευνες για υδρογονάνθρακες στην Ελλάδα ανάγονται στις αρχές του 20ου αιώνα, παρά το γεγονός ότι υπάρχουν αναφορές για προσπάθειες που έγιναν τη δεκαετία του 1860. Οι πρώτες γεωτρητικές εργασίες εκτελέστηκαν από εταιρείες όπως η London Oil Development, HELLIS, η PAN-ISRAEL, και η DEILMAN-ILIO στις περιοχές Έλος, Κερί Ζακύνθου, ΒΔ. Πελοπόννησο και Έβρο.

Η περίοδος της δεκαετίας ‘60 έως τα μέσα δεκαετίας του ‘70 χαρακτηρίζεται από την συστηματοποίηση των ερευνών, τα αποτελέσματα των οποίων οδήγησαν στην απόφαση για την ίδρυση του πρώτου φορέα έρευνας υδρογονανθράκων.

Συγκεκριμένα, το 1960 ξεκινά μια συστηματικότερη προσπάθεια από το τότε Υπουργείο Βιομηχανίας με τη συνδρομή του ΙΓΜΕ και σύμβουλο το Γαλλικό Ινστιτούτο Πετρελαίων (IFP). Πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες γεωλογικές, κυρίως, έρευνες στη χερσαία Ελλάδα και εκτελέστηκαν 17 γεωτρήσεις μικρού βάθους. Την ίδια περίοδο, μεγάλες εταιρείες πετρελαίων έλαβαν παραχωρήσεις, όπως η BP (Αιτωλοακαρνανία), ESSO (ΒΔ Πελοπόννησο, Ζάκυνθο, Παξοί), HUNT (Θεσσαλονίκη), TEXACO (Θερμαϊκός), CHEVRON (Λήμνος), ANSCHUTZ (Θεσσαλονίκη-Επανομή) και OCEANIC-COLORADO (Θρακικό πέλαγος), οι οποίες πραγματοποίησαν περισσότερες από 40 γεωτρήσεις σε ξηρά και θάλασσα. Το τελικό αποτέλεσμα των παραπάνω ερευνών ήταν η ανακάλυψη των πρώτων εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων στη θαλάσσια περιοχή της Θάσου (κοίτασμα πετρελαίου Πρίνος και κοίτασμα φυσικού αερίου Ν. Καβάλας) από την OCEANIC.

Με βάση τα παραπάνω αποτελέσματα των ερευνών, αποφασίστηκε το 1975, η ίδρυση του πρώτου Φορέα διαχείρισης των δικαιωμάτων του ελληνικού Δημοσίου στην αναζήτηση, έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων, η Δημόσια Επιχείρηση Πετρελαίου (ΔΕΠ Α.Ε.). Η περίοδος αυτή καλύπτει την έρευνα από τον εν λόγω φορέα, από την ίδρυσή του μέχρι την έναρξη ισχύος του νόμου 2289/95 με βάση τον οποίο αναμορφώθηκε το θεσμικό καθεστώς αδειοδοτήσεων, οπότε άρχισαν, εκ νέου, οι παραχωρήσεις για έρευνες σε ξένες εταιρείες.

Το 1985 ιδρύεται η ΔΕΠ-ΕΚΥ, θυγατρική της ΔΕΠ Α.Ε. Και στις δύο εταιρείες παραχωρήθηκαν από το Ελληνικό Δημόσιο 24 ερευνητικές άδειες σε περιοχές στην ξηρά και τη θάλασσα χωρίς διαγωνισμό. Εκτελέστηκαν 73.000 χιλιόμετρα σεισμικών 2D και 2.500 τ. χιλ. σεισμικών 3D, καθώς και 73 ερευνητικές γεωτρήσεις βασισμένες στις σεισμικές έρευνες.

Αποτέλεσμα της ερευνητικής δραστηριότητας ήταν η ανακάλυψη του κοιτάσματος πετρελαίου στη θαλάσσια περιοχή του Κατάκολου (Δ. Πελοπόννησος), του κοιτάσματος φυσικού αερίου στην Επανομή Θεσσαλονίκης, καθώς και συγκεντρώσεις βιογενούς αερίου.

Την περίοδο αυτή οι γνώσεις αναφορικά με τα πετρελαϊκά συστήματα στον ελλαδικό χώρο (τεκτονικές/στρωματογραφικές παγίδες, πετρώματα ταμιευτήρες, πετρώματα καλύμματα, μητρικά πετρώματα) ενισχύθηκαν σημαντικά, δημιουργήθηκε εκτεταμένο αρχείο δεδομένων και όλα αυτά αποτέλεσαν σοβαρή βάση για το νέο εγχείρημα.

Το 1995 ψηφίζεται, επίσης, ο ν. 2289/95, ο οποίος αναμόρφωσε το αδειoδοτικό καθεστώς ενσωματώνοντας τη σχετική κοινοτική οδηγία 94/22/ΕC. Το 1996, πραγματοποιήθηκε ο πρώτος διεθνής γύρος παραχωρήσεων. Μετά από διεθνή διαγωνισμό παραχωρήθηκαν 4 περιοχές στη Δυτική Ελλάδα: ΒΔ Πελοπόννησος & Αιτωλοακαρνανία στην εταιρεία Τriton και Ιωάννινα & Δ. Πατραϊκός κόλπος στη εταιρεία Enterprise Oil. Επενδύθηκαν δεκάδες εκατ. ευρώ σε σεισμικές έρευνες και γεωτρήσεις. Οι έρευνες δεν απέδωσαν, όμως και οι γεωτρήσεις δεν έφθασαν το βάθος που προέβλεπαν οι αρχικές συμφωνίες. Οι εταιρίες αποχώρησαν το 2000-2001.

Μετά το 2001 και για την επόμενη δεκαετία δεν υπήρξε περαιτέρω ερευνητική δραστηριότητα. Δεδομένης αυτής της πραγματικότητας άρχισαν να τίθενται οι βάσεις για τον περαιτέρω εκσυγχρονισμό του θεσμικού πλαισίου αδειοδοτήσεων για την έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων.

Το 2007, με τροπολογία στο ν. 3587 (άρθρο 20) το Ελληνικό Δημόσιο ανακάλεσε όλες τις παραχωρήσεις στις ΔΕΠ/ΔΕΠ-ΕΚΥ/ΕΛΠΕ (μετά την ιδιωτικοποίηση της ΔΕΠ ΕΚΥ & την αλλαγή της μετοχικής σύνθεσης της ΕΛΠΕ ΑΕ), οι οποίες επανήλθαν πλην κάποιων εξαιρέσεων στο τότε Υπουργείο Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ) και νυν Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ). Στη συνέχεια το νομικό πλαίσιο που διέπει τη διαδικασία αδειοδότησης στην αναζήτηση, έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων (ν. 2289/95), εκσυγχρονίστηκε από την Ελληνική Κυβέρνηση με την ψήφιση του ν. 4001/2011 (Κεφάλαιο Β) και θεσπίστηκε ελκυστικό επιχειρηματικό περιβάλλον.

Αναζήτηση

Οι έρευνες για τους υδρογονάνθρακες πραγματοποιούνται από εταιρείες οι οποίες έχουν εξασφαλίσει από το Δημόσιο το δικαίωμα διεξαγωγής ερευνών για συγκεκριμένες χερσαίες ή θαλάσσιες περιοχές. Αφορούν τη διενέργεια των λεγόμενων «σεισμικών» ερευνών κατά τη διάρκεια των οποίων δημιουργείται κρουστικό κύμα και στη συνέχεια μετράται η ταχύτητα διάδοσης του μέσα στους υπεδαφικούς σχηματισμούς. Βάσει του χρόνου που χρειάζεται για την επιστροφή του ανακλώμενου κύματος, και έπειτα από συγκεκριμένη και περίπλοκη μαθηματική επεξεργασία, προκύπτει η απεικόνιση της υπεδαφικής μορφολογίας και υπολογίζονται οι πιθανότητες ύπαρξης υδρογονανθράκων.

Στις δραστηριότητες έρευνας σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και το εκτεταμένο αρχείο υδρογονανθράκων στο οποίο περιλαμβάνονται δεδομένα από προηγούμενες έρευνες και εκτιμήσεις σχετικά με την ύπαρξη υδρογονανθράκων στην ελληνική Επικράτεια. Το αρχείο περιέχει  χάρτες, δεδομένα και στοιχεία στα οποία οι εταιρείες που έχουν υπογράψει συμβάσεις έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων με τον ελληνικό Δημόσιο, μπορούν να έχουν πρόσβαση. Συγκεκριμένα οι εταιρείες έχουν δικαίωμα να ζητήσουν το εν λόγω υλικό που να αφορά όμως αποκλειστικά τις περιοχές έρευνας και εκμετάλλευσης για τις οποίες έχουν υπογράψει τη σύμβαση. Πρόκειται για ένα δικαίωμα το οποίο οι ενδιαφερόμενες και αδειοδοτημένες εταιρείες εξασκούν συστηματικά.

Έρευνες

Οι τρέχουσες δραστηριότητες έρευνας υδρογονανθράκων αφορούν έρευνες στην ξηρά όσο και στη θάλασσα.

Οι χερσαίες έρευνες αφορούν τις περιοχές:

• • Αιτωλοακαρνανίας (Repsol, Energean Oil & Gas)
  • Ιωαννίνων (Repsol, Energean Oil & Gas)
  • Άρτας – Πρέβεζας (Ελληνικά Πετρέλαια)
  • Βορειοδυτικής Πελοποννήσου (Ελληνικά Πετρέλαια)

ενώ οι θαλάσσιες έρευνες αφορούν τις περιοχές:

• • Κατάκολου (Energean Oil & Gas)
  • Πατραϊκού Κόλπου (Ελληνικά Πετρέλαια, Edison)
  • Θρακικού Πελάγους (Calfrac well Services, Ελληνικά Πετρέλαια)
  • Δυτικά της Κρήτης (Total, Exxon Mobil, Ελληνικά Πετρέλαια)
  • Νοτιοδυτικά της Κρήτης (Total, Exxon Mobil, Ελληνικά Πετρέλαια)
  • Περιοχή 1 Βορειοδυτικά της Κέρκυρας (Ελληνικά Πετρέλαια)
  • Περιοχή 2 Δυτικά της Κέρκυρας (Total Edison, Ελληνικά Πετρέλαια)
  • Περιοχή 10 Δυτικά της Πελοποννήσου (Ελληνικά Πετρέλαια)
  • Ιόνιο (Repsol, Ελληνικά Πετρέλαια)

Παραγωγή

Οι τρέχουσες δραστηριότητες παραγωγής αφορούν το κοίτασμα του Πρίνου, στην θαλάσσια περιοχή Νότια της Καβάλας. Η αρχική ανάπτυξη του πεδίου πραγματοποιήθηκε από το 1979 έως το 1981. Το ίδιο έτος ξεκίνησε και η παραγωγή. Οι υπεράκτιες εγκαταστάσεις συνδέθηκαν με αγωγό με την ακτή, όπου κατασκευάστηκε εργοστάσιο επεξεργασίας φυσικού αερίου και πετρελαίου, με δεξαμενές αποθήκευσης πετρελαίου και υπεράκτιο τερματικό σταθμό φόρτωσης. Το 2007 τα πιστοποιημένα βαρέλια αργού πετρελαίου δεν ξεπερνούσαν τα 2 εκατομμύρια. Ωστόσο πρόσφατα δεδομένα της Energean Oil & Gas εκτινάσσουν τα εκτιμώμενα αποθέματα στα 40 εκατομμύρια βαρέλια.

Επίσης, το 2016 η Energean Oil & Gas και το ελληνικό Δημόσιο συμφώνησαν στην μετατροπή της άδειας εξερεύνησης για την περιοχή του Δυτικού Κατάκολου σε άδεια εκμετάλλευσης διάρκειας 25 ετών όπως προβλέπεται στη σχετική σύμβαση. Πρόκειται για μία έκταση 60 τετραγωνικών χιλιομέτρων με περίπου 10 εκατ. βαρέλια ανακτήσιμου πετρελαίου βάσει των εκτιμήσεων.

Περιβάλλον και Ασφάλεια

Οι δραστηριότητες έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων καλύπτονται από πυκνό νομοθετικό πλαίσιο προστασίας του περιβάλλοντος και ασφάλειας των ερευνών και γεωτρήσεων τόσο σε κοινοτικό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Εκτός της γενικής περιβαλλοντικής νομοθεσίας, έχουν τεθεί επιπλέον καλύψεις τόσο στον τομέα του περιβάλλοντος όσο και στον τομέα της ασφάλειας. Συγκεκριμένη αναφορά πρέπει να γίνει στα άρθρο 12 όλων των νόμων των συμβάσεων καθώς και στον νόμο 4409/2019 για τις υπεράκτιες εργασίες. Παράλληλα στα σχέδια του Υπουργείου είναι η σύσταση Περιφερειακών Παρατηρητηρίων τα οποία θα απαρτίζονται από εκπροσώπους φορέων και επιστημονικό προσωπικό των περιοχών στις οποίες πραγματοποιούνται οι δραστηριότητες έρευνας και εκμετάλλευσης ώστε να ενημερώνονται και να ενημερώνουν σχετικά με ένα εύρος θεμάτων που άπτονται της περιβαλλοντικής προστασίας και της ασφάλειας των δραστηριοτήτων έρευνας και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων.