Χείμαρροι

Ο ορεινός χαρακτήρας, τα σημαντικά ύψη κατακρημνισμάτων, το γεωλογικό υπόβαθρο και η έλλειψη κατάλληλου φυτομανδύα έχουν δημιουργήσει το πλούσιο δίκτυο χειμάρρων της χώρας μας.

Εκτιμάται ότι ο αριθμός των χειμάρρων στη χώρα μας υπερβαίνει τους 1000. Κάθε χρόνο 86 περίπου εκατομμύρια κυβικά μέτρα εδάφους αποσπώνται από τις ορεινές και ημιορεινές περιοχές, μεταφέρονται και αποθέτονται στις πεδινές, προκαλώντας σοβαρές πλημμύρες και άλλες καταστροφές. Τα κύρια αίτια στα οποία οφείλεται η διάβρωση του εδάφους και ο σχηματισμός χειμάρρων είναι:

  • Ο ορεινός χαρακτήρας της χώρας μας. Εκτιμάται ότι το 70% περίπου της Ελληνικής γης αποτελείται από λόφους και όρη και οι πραγματικές πεδινές περιοχές δεν ξεπερνούν το 30%.
  • Τα σημαντικά ύψη κατακρημνισμάτων (βροχών, χιονών κλπ) που δέχεται η χώρα μας και μάλιστα βροχών με έντονη ραγδαιότητα.
  • Το γεωλογικό υπόθεμα που συγκροτείται από πετρώματα που ευνοούν την διάβρωση, την αποσάθρωση, τις ολισθήσεις και γενικά την    παραγωγή φερτών υλών.
  • Η έλλειψη κατάλληλου προστατευτικού φυτομανδύα του εδάφους, ιδίως δάσους.

Λιθόδμητα φράγματα δασοτεχνικής διευθέτησης ρέματος Τσερλού, Δ.Δ. Καταρράκτη, Δήμου Αγνάντων

Από τα παραπάνω αίτια θα πρέπει να σταθούμε ιδιαίτερα στην έλλειψη κατάλληλου φυτοκαλύμματος του εδάφους, με αποτέλεσμα αυτό να είναι έρμαιο των βροχοπτώσεων και της απορροής, επειδή είναι το μόνο που μπορεί, θετικά ή αρνητικά, να επηρεάσει σοβαρά ο άνθρωπος. Εκτεταμένες εκχερσώσεις για τη δημιουργία αγρών, εμπρησμοί για τη δημιουργία βοσκών, αλόγιστες υλοτομίες, υπερβόσκηση, είχαν σαν αποτέλεσμα να καταστρέψουν τη δασοκάλυψη των λεκανών απορροής και να κατεβάσουν το ποσοστό δάσωσής τους (από σχετικά αξιόλογα δάση – βιομηχανικά δάση) στο 25% περίπου. Επίσης τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση της χειμαρρικότητας των ρευμάτων που διαρρέουν μεγάλα αστικά κέντρα. Αυτό οφείλεται σε ανθρωπογενείς επιδράσεις, όπως οι συστηματικές επιχωματώσεις των κοιτών τους από τους περίοικους για την επέκταση οικοπέδων, οι κατασκευές αυθαίρετων κτισμάτων σ’ αυτές, η απόρριψη σκουπιδιών και μπαζών στους πυθμένες και τα πρανή τους, η άναρχη επέκταση της δόμησης στις λεκάνες απορροής με αποτέλεσμα τη μείωση της διήθησης και την αύξηση της απορροής, κλπ.

Κατασκευή φράγματος – 1951

Συνοπτικά οι χείμαρροι με τη δράση τους δημιουργούν τα παρακάτω προβλήματα:

  • Πλημμύρες: Αυτές δημιουργούνται κατά κανόνα στην πεδινή περιοχή κατά τη διάρκεια ισχυρών βροχοπτώσεων. Τα νερά εξέρχονται της κοίτης, κινούνται ανεξέλεγκτα και προκαλούν ζημιές σε αγροτικές εκμεταλλεύσεις, κτίρια, δρόμους, γέφυρες και άλλα έργα πολιτισμού του ανθρώπου και όχι σπάνια και ανθρώπινα θύματα.
  • Υποβάθμιση των εδαφών: Στην ορεινή περιοχή, δηλαδή στο χώρο των λεκανών απορροής των ρευμάτων, η απορροή του νερού της βροχής προκαλεί απόπλυση και διάβρωση των εδαφών με αποτελέσματα τη μείωση της γονιμότητας τους αρχικά και την πλήρη καταστροφή τους (αποκαλύπτεται το μητρικό πέτρωμα) στη συνέχεια. Εκτιμάται ότι μια έκταση 4.000.000 στρεμμάτων, έχει τόσο πολύ υποβαθμιστεί (έντονα διαβρωμένες επιφάνειες, ολισθήσεις, σάρες κλπ) ώστε μόνο με σοβαρά τεχνικά έργα μπορεί να ανορθωθεί.
  •  Επιζήμιες προσχώσεις: Στην πεδινή περιοχή οι χείμαρροι με τις προσχώσεις τους αχρηστεύουν τις τεχνητές λίμνες των φραγμάτων ύδρευσης, άρδευσης και παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Μπαζώνουν και καταστρέφουν τα αρδευτικά και υδραυλικά έργα. Προκαλούν σημαντικές ζημιές στις κατοικημένες και καλλιεργούμενες περιοχές. Καταστρέφουν συγκοινωνιακά έργα, όπως οδούς, σιδηροδρομικές γραμμές, γέφυρες, κλπ. Προκαλούν προβλήματα ρύπανσης σε παραθαλάσσιες λουτροπόλεις και καθιστούν το νερό σε μεγάλη έκταση λασπώδες και ακατάλληλο για κολύμβηση.
  • Ζημιά θα πρέπει να θεωρείται και η μη χρησιμοποίηση του νερού που ρέει για την ικανοποίηση διαφόρων αναγκών, όπως αρδευτικών, υδροηλεκτρικών, υδρευτικών κλπ. Αυτό είναι ιδιαίτερα ζημιογόνο σε ξηρές και θερμές χώρες κατά το θέρος, όπως η πατρίδα μας.

Με την αποτροπή της διάβρωσης και τη διευθέτηση των Χειμάρρων επιδιώκουμε:

  • Να περιορίσουμε την υποβάθμιση και αγονοποίηση των ορεινών και ημιορεινών εδαφών.
  • Να ελέγξουμε τις πλημμύρες και τα φερτά υλικά (χώμα, άμμος, κροκάλες κλπ) που μεταφέρουν οι χείμαρροι.
  • Να αυξήσουμε τα υπόγεια νερά και τα νερά των πηγών που χρησιμοποιούμε για την κάλυψη αναγκών μας και γενικά να βελτιώσουμε ποιοτικά και ποσοτικά τους υδατικούς πόρους και τις υδρολογικές συνθήκες στις λεκάνες απορροής.
  • Να αποκαταστήσουμε την οικολογική ισορροπία και να συμβάλλουμε στην αισθητική ανόρθωση των λεκανών απορροής, για κάλυψη αναγκών αναψυχής.

Η επίτευξη των παραπάνω στόχων ανήκει στην αρμοδιότητα των Δασικών Υπηρεσιών και επιδιώκεται με τα ακόλουθα μέτρα και έργα:

  • Κατάλληλα διοικητικά και διαχειριστικά μέτρα (ρύθμιση βοσκής, χρήσεις γης).
  • Τεχνικά έργα (φράγματα, πρόβολοι, παράλληλοι τοίχοι, αναχώματα, επενδύσεις κοιτών, τοίχοι αντιστήριξης, δεξαμενές απόθεσης υλικών κλπ).
  • Αγροτεχνικά έργα (προετοιμασία εδάφους, βαθμίδες, τάφροι, κλαδοπλέγματα, κλαδοστρώματα, φακελώματα κλπ).
  • Φυτοτεχνικά έργα (αναδασώσεις, αναθαμνώσεις, αναχλοάσεις κλπ).

Το έργο που εκτελέστηκε μέχρι τώρα στον τομέα της δασοτεχνικής διευθέτησης είναι σημαντικό και αρκετά εκτεταμένο, υπάρχουν δε σήμερα χείμαρροι που θεωρούνται πρακτικά αποσβεσμένοι. Σε σχέση όμως με την έκταση της χώρας και το πλήθος των χειμάρρων, το έργο αυτό δεν είναι επαρκές. Επιβάλλεται να γίνουν πολλά ακόμα, ενώ ταυτόχρονα πρέπει να συντηρείται και να συμπληρώνεται συστηματικά, ότι έχει δημιουργηθεί.

Προγράμματα Υπολογισμού Διαστασιολόγησης Ορεινών Υδρονομικών Έργων