Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα του Ο.Η.Ε. (UNEP) – Σύνοδοι Περιβαλλοντικής Συνέλευσης Ηνωμένων Εθνών (UNEA)

Το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (United Nations Environment Programme – UNEP) αποτελεί το βασικό όργανο συντονισμού, παρακολούθησης και προώθησης θεμάτων προστασίας του περιβάλλοντος στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών. Ιδρύθηκε το 1972 και εδρεύει στο Ναϊρόμπι της Κένυας. Το 2022 θα κλείσει 50 χρόνια λειτουργίας, που αναμένεται να εορταστούν σε ειδική επετειακή τελετή Υψηλού Επιπέδου στο Ναϊρόμπι (UNEP@50).

Οι δραστηριότητες του UNEP κατηγοριοποιούνται σε επτά ευρείς θεματικούς τομείς: κλιματική αλλαγή, καταστροφές και συγκρούσεις, διαχείριση οικοσυστημάτων, περιβαλλοντική διακυβέρνηση, χημικά και απόβλητα, αποδοτικότητα των πόρων και περιβαλλοντική παρακολούθηση. Παράλληλα, πρωταρχική του δέσμευση αποτελεί η προώθηση της περιβαλλοντικής διάστασης της βιώσιμης ανάπτυξης ως συνεισφορά στην εφαρμογή της Agenda 2030 και των παγκόσμιων Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs) του ΟΗΕ, ειδικότερα.

Καθώς δεν υφίσταται ακόμη ένας Παγκόσμιος Οργανισμός Περιβάλλοντος στο πλαίσιο των ΗΕ, λόγω ζητημάτων που προκύπτουν με την χρηματοδότηση, την έδρα και άλλα διαδικαστικά θέματα λειτουργίας του, παρά το ότι ΕΕ και τα κράτη-μέλη της αποτελούν τους βασικότερους υποστηρικτές των προσπαθειών για δημιουργία ενός τέτοιου Οργανισμού πάνω από 10 χρόνια ήδη, το ρόλο αυτό διαδραματίζει το UNEP.

Σύνοδοι της Περιβαλλοντικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών (UN Environment Assembly – UNEA)

Ιστορικό

Η Περιβαλλοντική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών (UN Environment Assembly – UNEA) είναι το διοικητικό όργανο (governing body) του UNEP και αποτελεί τη μετεξέλιξη του Κυβερνητικού Συμβουλίου του από την 1^η συνεδρίασή της (Iούνιος 2014) μετά τη Διάσκεψη Κορυφής των ΗΕ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη (Rio+20, 2012), με σκοπό την ενίσχυση του UNEP και την επίτευξη καθολικής συμμετοχής από όλα τα 193 κράτη-μέλη του ΟΗΕ (universal membership).

Η 2^η Συνεδρίαση της πραγματοποιήθηκε τον Μάϊο του 2016, η οποία ήταν ιδιαιτέρως «ταραχώδης» καθώς δεν κατέστη δυνατή η υιοθέτηση Υπουργικής Διακήρυξης λόγω αντιδράσεων της Ομάδας των Αναπτυσσομένων Χωρών. Η 3^η και 4^η Συνεδρίασή της πραγματοποιήθηκαν επιτυχώς με την υιοθέτηση σειράς θεματικών Ψηφισμάτων – Αποφάσεων (Resolutions) αλλά και Υπουργικής Διακήρυξης, στις 4-6 Δεκεμβρίου 2017 (UNEA 3) και στις 11-15 Mαρτίου 2019 (UNEA 4), με θέμα την «Ρύπανση» και τα «Βιώσιμα Πρότυπα Παραγωγής και Κατανάλωσης», αντίστοιχα.

To Σκέλος Υψηλού Επιπέδου (Υπουργικό Σκέλος) των Περιβαλλοντικών Συνελεύσεων έπεται μίας τελικής Προπαρασκευαστικής τεχνικής Συνάντησης (Open Ended Committee of the Permanent Representatives – OECPR) στην οποία συμμετέχουν υπηρεσιακοί εκπρόσωποι των κρατών-μελών του ΟΗΕ και  άλλων διεθνών οργανισμών, μέρος της οποίας είναι ανοιχτό και σε εκπροσώπους των κοινωνικών εταίρων και κυρίως των διεθνών περιβαλλοντικών ΜΚΟ. Σκοπός της τελικής Προπαρασκευαστικής Συνάντησης είναι η τελική επεξεργασία του κειμένου των δεκάδων σχεδίων Αποφάσεων που πρόκειται να υιοθετηθούν από τη UNEA αλλά και του κειμένου της Υπουργικής Διακήρυξης που υιοθετείται από τους Υπουργούς κατά το Σκέλος Υψηλού Επιπέδου.

Oι Περιβαλλοντικές Συνελεύσεις των ΗΕ (UNEAs) καλούνται να τροφοδοτούν με τα αποτελέσματά τους το Forum Υψηλού Πολιτικού Επιπέδου του ΟΗΕ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη (HLPF), ως προς το περιβαλλοντικό σκέλος της βιώσιμης ανάπτυξης. Για το λόγο αυτό επιχειρείται ο προγραμματισμός των UNEA πριν  τις εργασίες του HLPF, που λαμβάνουν χώρα ετησίως, κάθε Ιούλιο.

5^η Σύνοδος της Περιβαλλοντικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών (UNEA 5)

Το θέμα που έχει επιλεγεί για την 5^η Σύνοδο της Περιβαλλοντικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών (United Nations Environment Assembly – UNEA 5) είναι η προστασία της βιοποικιλότητας και του φυσικού περιβάλλοντος και ειδικότερα η «Ενίσχυση της Δράσης για την Φύση με σκοπό την επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ» («Strengthening Actions for Nature to Achieve the Sustainable Development Goals»), πρόταση που υποστηρίχτηκε έντονα και από την ΕΕ και τα κράτη-μέλη της.

Η UNEA 5 λόγω της υγειονομικής κατάστασης, θα λάβει για πρώτη φορά χώρα σε δύο μέρη:

• το 1^ο μέρος (UNEA 5.1) θα λάβει χώρα στις 22-23 Φεβρουαρίου 2021 διαδικτυακά, με την προπαρασκευαστική της Συνάντηση (Open-Ended CPR) να προγραμματίζεται επίσης διαδικτυακά για τις 15-16 Φεβρουαρίου τ.ε.,
• το 2^ο μέρος (UNEA2) θα λάβει χώρα τον Φεβρουάριο του 2022, με φυσική παρουσία εφόσον οι συνθήκες το επιτρέπουν, ως «resumed session».

Η UNEA 5.1 αποτελεί ιδιαίτερα σημαντική Διάσκεψη καθώς θα είναι η πρώτη σε επίπεδο ΗΕ για το Περιβάλλον που θα πραγματοποιηθεί από την έναρξη της πανδημίας.

Στόχος της UNEA 5.1  είναι να συζητηθεί πώς η δράση για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και οι «nature-based solutions» μπορούν να επιταχύνουν την επίτευξη όχι μόνο των περιβαλλοντικών αλλά του συνόλου των SDGs μέσω της ισχυρής συμπληρωματικότητας της περιβαλλοντικής, κοινωνικής και οικονομικής τους διάστασης. Ως προς την διασύνδεση της πανδημίας με τα θέματα προστασίας περιβάλλοντος, θεωρείται ότι η κλιματική αλλαγή σε συνδυασμό με την υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος και την απώλεια της βιοποικιλότητας αποτελούν βασικά αίτια της εξάπλωσης αυτής και μελλοντικών πανδημιών. Αντιστοίχως, τα εθνικά προγράμματα ανάκαμψης θα πρέπει να ενσωματώνουν εξίσου θέματα περιβαλλοντικής πολιτικής και να μην εστιάζουν αποκλειστικά στην οικονομική ανάκαμψη και κοινωνική ανακούφιση, υπό τη λογική «build back better and greener». Στο πλαίσιο αντιμετώπισης της πανδημίας, οι SDGs που στοχεύουν στο να μην «μείνει κανείς πίσω» («leaving no one behind») και να αρθούν οι ανισότητες κάθε είδους, είναι πιο επίκαιροι από ποτέ, το ίδιο και ο ρόλος του UNEP και της UNEA.