Στρατηγική της ΕΕ για τη Μακροπεριφέρεια Αδριατικής – Ιονίου (EU Strategy for the Adriatic – Ionian EUSAIR)
Η στρατηγική της ΕΕ για την περιφέρεια Αδριατικής και Ιονίου (EU Strategy for the Adriatic and Ionian Region – EUSAIR) και το συνοδευτικό αυτής Σχέδιο Δράσης υιοθετήθηκαν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 23-24/10/2014.βάσει Ανακοίνωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η μακρο-περιφερειακή Στρατηγική EUSAIR στοχεύει στην ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των 8 συμμετεχόντων κρατών, τα οποία βρίσκονται στην ίδια γεωγραφική ζώνη, δηλαδή 4 κ-μ της ΕΕ (Ελλάδα, Ιταλία, Κροατία, Σλοβενία) και 4 τρίτες χώρες (Αλβανία, Σερβία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Μαυροβούνιο), ενώ πριν 2 χρόνια προστέθηκε η Βόρεια Μακεδονία και το Σαν Μαρίνο ως παρατηρητής, προκειμένου να αντιμετωπίσουν κοινές προκλήσεις και να αξιοποιήσουν κοινές ευκαιρίες. Η Στρατηγική περιλαμβάνει τέσσερις πυλώνες: Πυλώνας 1 «Γαλάζια Ανάπτυξη», Πυλώνας 2 «Σύνδεση της Περιφέρειας (δίκτυα μεταφορών και ενέργειας), Πυλώνας 3 «Ποιότητα του Περιβάλλοντος» και Πυλώνας 4 «Βιώσιμος Τουρισμός».
Γενικός στόχος της Στρατηγικής είναι η βελτίωση της περιβαλλοντικής κατάστασης των θαλασσίων, παράκτιων και χερσαίων οικοσυστημάτων, ειδικότεροι στόχοι είναι η διασφάλιση καλής περιβαλλοντικής και οικολογικής κατάστασης του θαλασσίου και παράκτιου περιβάλλοντος σε εναρμόνιση με το ενωσιακό κεκτημένο και την οικοσυστημική προσέγγιση της Σύμβασης της Βαρκελώνης.
Αποτελεί συνέχεια της προϋπάρχουσας συνεργασίας των κρατών της περιοχής που θεσμοποιήθηκε το 2000 με την Πρωτοβουλία Αδριατικής-Ιονίου (ΠΑΙ) στην οποία καθοριστικό ρόλο έχει η χώρα μας. Η Στρατηγική θέτει σε νέα βάση το πλαίσιο της συνεργασίας των χωρών των λεκανών της Αδριατικής και του Ιονίου ώστε, σε ευθυγράμμιση με τη στρατηγική “ΕΕ 2020”, να αντιμετωπιστούν οι ποικίλες κοινωνικές, οικονομικές, περιβαλλοντικές, κλιματικές και ενεργειακές κ.ά. προκλήσεις και να αξιοποιηθούν ευκαιρίες για τα κράτη της περιοχής.
Οι τέσσερις κατευθυντήριες αρχές είναι:
- η εφαρμογή της οικοσυστημικής προσέγγισης και της ολοκληρωμένης διαχείρισης των παράκτιων ζωνών σύμφωνα με το Πρωτόκολλο για την ολοκληρωμένη διαχείριση των παράκτιων ζωνών της Μεσογείου της σύμβασης της Βαρκελώνης, με απώτερο σκοπό την επίτευξη της βιώσιμης ανάπτυξης,
- η μακροπεριφερειακή διάσταση και η χρησιμοποίηση της διακρατικής προσέγγισης για την αποδοτική αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προκλήσεων,
- η συνδρομή στην ανάπτυξη ικανοτήτων μέσω της εφαρμογής των σχετικών εργαλείων όπως ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός,
- οι συνέργειες με άλλα τρέχοντα προγράμματα και στρατηγικές όπως η Στρατηγική για το Δούναβη.
Οι δράσεις προτεραιότητας αφορούν το θαλάσσιο περιβάλλον (απειλές παράκτιας και θαλάσσιας βιοποικιλότητας, θαλάσσια ρύπανση), τους διακρατικούς χερσαίους οικοτόπους και τη βιοποικιλότητα ενώ το Σχέδιο Δράσης (ΣΔ) εστιάζει σε τέσσερις πυλώνες στρατηγικής σημασίας: 1) τη γαλάζια ανάπτυξη, 2) τη σύνδεση της περιφέρειας (δίκτυα μεταφορών και ενέργειας), 3) την ποιότητα του περιβάλλοντος και 4) τον βιώσιμο τουρισμό. Παράλληλα, οριζόντιες θεματικές αποτελούν: 1) η οικοδόμηση ικανοτήτων και 2) η έρευνα και η ανάπτυξη. Επιπλέον, η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και η άμβλυνση των επιπτώσεων αυτής, καθώς και η διαχείριση των φυσικών καταστροφών αποτελούν οριζόντιες αρχές για όλους τους πυλώνες.
Η διακυβέρνηση της Στρατηγικής διαρθρώνεται σε τρία επίπεδα: α) το πολιτικό επίπεδο (την ετήσια υπουργική Σύνοδο της EUSAIR/Συμβούλιο Αδριατικής-Ιονίου), β) το επίπεδο του συντονισμού (ασκείται από τη Διοικούσα Επιτροπή της EUSAIR, αρμόδια για τη διεπαφή ανάμεσα στο πολιτικό και το επιχειρησιακό επίπεδο και στην οποία προεδρεύει η χώρα που ασκεί την προεδρία της ΠΑΙ και η ΓΔ Περιφερειακής Πολιτικής της Επιτροπής) και γ) το επίπεδο της υλοποίησης, το οποίο ασκείται από τις Κατευθυντήριες Θεματικές Ομάδες (ΚΘΟ) (Thematic Steering Group – TSG). Οι συντονίστριες χώρες για τον Πυλώνα 1 «Γαλάζια Ανάπτυξη» είναι η Ελλάδα και το Μαυροβούνιο. Οι συντονίστριες χώρες του Πυλώνα 2 «Σύνδεση της Περιφέρειας (δίκτυα μεταφορών και ενέργειας), είναι η Ιταλία και η Σερβία, του Πυλώνα 3 «Ποιότητα του Περιβάλλοντος η Σλοβενία και η Βοσνία – Ερζεγοβίνη, και του πυλώνα 4 «Τουρισμός» η Κροατία και η Αλβανία. Για την ΚΘΟ του πυλώνα 2 έχουν συσταθεί δύο υποομάδες, μία για τις μεταφορές και μία για την ενέργεια ενώ η ΚΘΟ συνέρχεται και σε ολομέλεια. Διεξάγονται 2 συναντήσεις κατ’ έτος.
Οι Πυλώνες 2 (υποομάδα για την ενέργεια) και 3 παρακολουθούνται από την Διεύθυνση Διεθνών και Ευρωπαϊκών Δραστηριοτήτων με ορισμένους εκπροσώπους (εστιακά σημεία) από την πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Τα εστιακά σημεία εκπροσωπούν τη χώρα στην ΚΘΟ στους Πυλώνες 2 και 3, παρεβρίσκονται στις δύο ετήσιες τακτικές συναντήσεις που λαμβάνουν χώρα σε διαφορετικό μέρος κάθε φορά. Στα καθήκοντα των εστιακών σημείων και εκπροσώπων των Πυλώνων είναι ο συντονισμός της Θεματικής Ομάδας Εργασίας της Ελλάδας, που αποτελείται από εκπροσώπους διαφόρων σχετικών φορέων τόσο του ΥΠΕΝ όσο και λοιπών φορέων της Δημόσιας Διοίκησης (εκπρόσωποι συναρμόδιων Υπουργείων, Διαχειριστικών Αρχών, Εθνικής Αρχής Συντονισμού ΕΣΠΑ και των Υπηρεσιών της, Περιφερειών κ.ά.) με άμεσο ενδιαφέρον και συμβολή στο αντικείμενο του πυλώνα.
Ο εθνικός συντονισμός στην Ελλάδα για τα θέματα της EUSAIR πραγματοποιείται από το Υπουργείο Εξωτερικών (Γ1 Δ/νση) σε συνεργασία με το Υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων (Εθνική Αρχή Συντονισμού ΕΣΠΑ Ο συντονισμός για κάθε μία από τις 4 ΚΘΟ έχει ανατεθεί σε δύο χώρες.
Με βάση την αρχή «όχι πρόσθετοι πόροι, όχι νέα νομοθεσία, όχι νέοι θεσμοί», η οποία διέπει όλες τις μακρο-περιφερειακές στρατηγικές της ΕΕ και επομένως και την EUSAIR, η χρηματοδότηση των επιλέξιμων έργων αναζητηθεί αφ’ ενός από το Διακρατικό Πρόγραμμα Συνεργασίας ADRION (Adriatic Ionian Transnational Cooperation Programme) και τα συναφή προγράμματα Εδαφικής Συνεργασίας, και αφ’ ετέρου, όσον αφορά στα κράτη μέλη της ΕΕ, από τα συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα, ενώ τα μη κράτη μέλη θα έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν πόρους από το Μέσο Προενταξιακής Βοήθειας IPA. Επίσης, στο πλαίσιο της EUSAIR αλλά και των κανονισμών των ΕΔΕΤ, ενθαρρύνονται οι εθνικές και περιφερειακές αρχές, οι οποίες είναι αρμόδιες για τη διαχείριση των κονδυλίων της ΕΕ να ενσωματώσουν την εν λόγω Στρατηγική στα προγράμματα της χρηματοδοτικής περιόδου 2021-2027, όπου αυτό κρίνεται κατάλληλο και ανταποκρίνεται στους στόχους του αντίστοιχου προγράμματος, και να κινητοποιήσουν πόρους που προέρχονται από την ΕΕ καθώς και πρόσθετους διαθέσιμους εθνικούς /περιφερειακούς πόρους για την υποστήριξη της υλοποίησης της Στρατηγικής και την επίτευξη των στόχων της. Επιπλέον, αναζητείται χρηματοδότηση και από προγράμματα τα οποία βρίσκονται υπό την άμεση διαχείριση της Ε. Επιτροπής (π.χ. Horizon 2020, COSME, EMFF).
Η βασική συνεισφορά του ΥΠΕΝ στις εργασίες της ΚΘΟ του Πυλώνα 2 έγκειται: α) στην πρόταση αναθεώρησης των στόχων πολιτικής σε στενότερη συνάφεια με τα προβλεπόμενα επιλέξιμα επενδυτικά πεδία της προγραμματικής περιόδου 2021-27 (ενεργειακή αποδοτικότητα, ΑΠΕ, συμπαραγωγή υψηλής απόδοσης, καθαρές μορφές ενέργειας, έξυπνα δίκτυα, ολοκλήρωση αγοράς ενέργειας, έρευνα και καινοτομία για την αποθήκευση και παραγωγή από ΑΠΕ). Γνώμονα των προτεινόμενων στόχων πολιτικής αποτελεί η δυνατότητα ενσωμάτωσης μακροπεριφερειακών προτεραιοτήτων στα στρατηγικά και προγραμματικά κείμενα της ΠΠ 2021-2027 και στα εθνικά και περιφερειακά ΕΠ 2021-27, β) στον εντοπισμό πιλοτικών/εμβληματικών έργων ενδιαφέροντος της μακροπεριφέρειας και αντίστοιχης χρηματοδότησης, γ) διοργάνωση τεχνικής συνάντησης στην Ελλάδα σχετικά με τη χρήση του υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ) στις μεταφορές στο 2ο εξάμηνο του 2019 δ) ένταξη έργων ελληνικού ενδιαφέροντος στον Κατάλογο έργων της EUSAIR. Αυτή τη στιγμή στον Κατάλογο έχουν ενταχθεί ο αγωγός TAP, ο αγωγός IGB, ο αγωγός Poseidon (υποθαλάσσιο τμήμα), ο αγωγός EastMed.
Ομοίως για τον Πυλώνα 3: α) στην πρόταση αναθεώρησης των στόχων πολιτικής σε στενότερη συνάφεια με τα προβλεπόμενα επιλέξιμα επενδυτικά πεδία της προγραμματικής περιόδου 2021-27 (ανάπτυξη σχεδίου εκτάκτης ανάγκης διαρροής πετρελαίου, προστασία χερσαίων θηλαστικών και οικοσυστημάτων, προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης στην περιοχή Αδριατικής Ιονίου ενσωματώνοντας τα πρωτόκολλα ICZM και MSP). Ενσωμάτωση μακροπεριφερειακών προτεραιοτήτων στα στρατηγικά και προγραμματικά κείμενα της ΠΠ 2021-2027 και στα εθνικά και περιφερειακά ΕΠ 2021-27, β) στην υποβολή έργων μακροπεριφερειακής σημασίας προς χρηματοδότηση, γ) δ) ένταξη έργων ελληνικού ενδιαφέροντος στον kατάλογο έργων / δράσεων προτεραιότητας της EUSAIR (labeling).